سرطانهای سر و گردن (HNC) شامل تومورهایی در حفره دهان، حلق، حنجره و غدد بزاقی هستند و حدود ۹۰٪ آنها از نوع کارسینوم سلول سنگفرشی (HNSCC) تشکیل میشود. عوامل خطر اصلی شامل مصرف سیگار، الکل و عفونت HPV هستند.
با وجود پیشرفتهای درمانی، بقا در بیماران همچنان محدود است و بسیاری از آنها دچار عود یا متاستاز میشوند.
در چنین شرایطی جراحی نجات (Salvage Surgery) بهعنوان یکی از معدود روشهای با قابلیت درمان قطعی مطرح است. با ظهور ایمنوتراپی، نقش این درمان در کنار جراحی نجات بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است.
چالشهای درمان کلاسیک در HNSCC
-
درمان اولیه معمولاً شامل جراحی به همراه پرتودرمانی و شیمیدرمانی است.
-
با این حال حدود ۵۰٪ بیماران دچار عود موضعی یا منطقهای میشوند.
-
پرتودرمانی مجدد (Reirradiation) با خطر نکروز استخوان، ادم، زخم مزمن و اختلال بلع همراه است.
-
اگرچه جراحی نجات درمان اصلی باقی میماند، اما بقای ۵ ساله متغیر و بین ۱۰ تا ۶۱٪ گزارش شده است.
نقش ایمنوتراپی در درمان سرطان سر و گردن
۱. ایمنوتراپی نئوادجوانت (قبل از جراحی)
هدف: فعالسازی سیستم ایمنی در حضور تومور زنده و ایجاد حافظه ایمنی.
نتایج مطالعات:
-
نیولوماب + ایپیلیموماب → پاسخ پاتولوژیک عمده در ۳۵٪ بیماران
-
نیولوماب + پرتودرمانی استریوتاکتیک → پاسخ کامل پاتولوژیک ۶۷٪
-
پمبرولیزوماب در KEYNOTE-689 → بقا بدون رویداد ۵۷٪ در ۳ سال
۲. ایمنوتراپی آدجوانت (پس از جراحی)
مطالعه NIVOPOSTOP:
-
نیولوماب بقا بدون بیماری سهساله را از ۵۲٪ به ۶۳٪ رساند
-
عوارض بیشتر بود اما مزیت بقا قابل توجه گزارش شد
جراحی نجات در سرطان سر و گردن
این روش برای بیماران با عود موضعی بدون متاستاز مناسب است.
نکات کلیدی:
-
بقا در تومورهای حلقی: تنها ۲۷٪
-
بیماران HPV مثبت پاسخ بهتر و عود کمتر دارند
-
عوارض شایع: فیستول، نکروز، عفونت، خونریزی (بهویژه در بافت پرتودهیشده)
ترکیب ایمنوتراپی با جراحی نجات
شواهد نشان میدهد درمان ترکیبی میتواند بقا را افزایش دهد بدون آنکه عوارض شدیدتری ایجاد کند.
مطالعات مهم
| مطالعه | نوع درمان | نتایج |
|---|---|---|
| Leddon 2022 | نیولوماب آدجوانت | بقا بدون بیماری ۲ ساله: ۷۱٪ |
| Hanna 2022 | نیولوماب + لریلوماب | بقا کلی دوساله: ۸۰٪ |
| PATHway 2024 | پمبرولیزوماب آدجوانت | کاهش خطر پیشرفت (HR=0.34) |
پرتودرمانی مجدد همراه با ایمنوتراپی
در بیماران با خطر عود بالا:
-
IMRT + نیولوماب → بقا بدون پیشرفت یکساله ۶۱٪
-
تیسلیلیزوماب + شیمیدرمانی → پاسخ پاتولوژیک کامل ۸۴٪
عوارض و محدودیتهای ایمنوتراپی
-
عوارض ایمنی: درماتیت، کولیت، اختلالات غدد
-
خطر پیشرفت بیماری در مرحله نئوادجوانت
-
لزوم استفاده در چارچوب مطالعات بالینی
چشمانداز آینده
عوامل مهم در انتخاب بیمار:
-
وضعیت عملکردی
-
محل و مرحله تومور
-
HPV status
-
بیان PD-L1
-
امکان برداشت کامل جراحی
کارآزماییهای فعال مانند NRG-HN015 و EA3191 در حال بررسی استاندارد آینده درمان نجاتی هستند.
جمعبندی
جراحی نجات همچنان درمان اصلی برای عود موضعی HNSCC است. ترکیب ایمنوتراپی با جراحی — چه در مرحله نئوادجوانت و چه آدجوانت — قادر است بقا را بهطور محسوسی افزایش دهد. با این حال، چالشهای ایمنی و محدودیت دادهها نشان میدهد که تصمیمگیری درمانی باید شخصیسازیشده و مبتنی بر شواهد جدید باشد.
