اهمیت موضوع:
در جمعیت عمومی، معمولاً زنان بیشتر از مردان عمر میکنند. اما مشخص نیست آیا این مزیت بقا در افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیه مرحله ۵ نیز باقی میماند یا خیر.
هدف:
بررسی تفاوتهای جنسیتی در میزان مرگومیر و دریافت درمان جایگزینی کلیه (KRT شامل دیالیز و پیوند) در بزرگسالانی که تازه به مرحله ۵ CKD رسیدهاند.
روش مطالعه:
این مطالعهٔ کوهورت مبتنی بر جمعیت با استفاده از دادههای برنامهٔ مراقبت کلیه در آلبرتا کانادا انجام شد. افراد بالای ۱۸ سال که بین سالهای ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۹ وارد مرحله ۵ CKD شده بودند، تا سال ۲۰۲۱ پیگیری شدند.
یافتهها:
از میان ۷۵۰۶ فرد مبتلا به CKD مرحله ۵:
-
۵۴.۹٪ مرد و ۴۵.۱٪ زن بودند.
-
زنان در سنین بالاتری وارد مرحله ۵ CKD شدند.
-
در مقایسه با جمعیت عمومی، زنان اضافهمرگومیر بیشتری نسبت به مردان داشتند، خصوصاً در سنین کمتر از ۵۵ سال.
-
در داخل همین جمعیت CKD:
-
خطر مرگ ۵ ساله در زنان جوانتر (زیر ۵۵ سال) بیشتر از مردان بود (۲۰.۷٪ در برابر ۱۴.۶٪).
-
زنان زیر ۶۵ سال بسیار کمتر از مردان پیوند کلیه دریافت کردند.
-
زنان ۶۵ سال به بالا نیز کمتر از مردان دیالیز یا پیوند دریافت کردند.
-
نتیجهگیری:
مطالعه حاضر نشان میدهد که مزیت بقای معمول زنان در جمعیت عمومی، پس از ورود به مرحله ۵ بیماری مزمن کلیه نهتنها از بین میرود، بلکه در بسیاری از موارد وارونه میشود. بهویژه در زنان جوانتر، مرگومیر به طور قابلتوجهی بیشتر از مردان است؛ موضوعی که تا پیش از این در مقیاس جمعیتمحور به این وضوح نشان داده نشده بود.
این یافتهها پیامدهایی اساسی برای سیستم درمانی دارد، زیرا نشان میدهد عوامل بیولوژیکی بهتنهایی قادر به توضیح تفاوتهای مشاهدهشده نیستند؛ و متغیرهای اجتماعی، ساختاری، و رفتاری نقش تعیینکنندهای در این نابرابریها ایفا میکنند.
۱. نابرابری در مسیر درمان جایگزینی کلیه (KRT)
یکی از مهمترین یافتهها این است که زنان نسبت به مردان کمتر وارد مسیر دیالیز یا پیوند میشوند:
-
زنان زیر ۶۵ سال بهطور قابلتوجهی کمتر پیوند کلیه دریافت میکنند
-
زنان ۶۵ سال به بالا نیز کمتر دیالیز را آغاز میکنند
-
احتمال مرگ بدون دریافت هیچ درمانی در زنان در تمام سنین بیشتر است
این موارد نشان میدهد زنان در مسیر تصمیمگیری و دسترسی به درمان با موانع بیشتری روبهرو هستند—حتی در یک سیستم درمانی با پوشش همگانی.
۲. نقش احتمالی تبعیض ساختاری و اجتماعی
کمتر بودن پیوند در زنان قابل تفسیر است، اما تنها بخشی از آن بیولوژیک است (مثل حساسیت ایمنی بیشتر پس از بارداری). بخش مهمی از آن به عواملی برمیگردد مانند:
-
ارجاع کمتر برای ارزیابی پیوند
-
حضور کمتر در جلسات تصمیمگیری درمانی
-
ترجیحات درمانی تحتتأثیر نقشهای اجتماعی (مراقبت از خانواده، نبود مراقب برای دیالیز)
-
احتمال کمتر پیشنهاد درمان توسط پزشکان در شرایط خاص (مثل دمانس یا بیماریهای همراه)
این عوامل میتوانند عملاً شانس زنان برای دریافت درمان مؤثر را کاهش دهند.
۳. شدت بالاتر مرگومیر در زنان جوانتر
بزرگترین شکاف دیدهشده مربوط به زنان زیر ۴۵ سال و ۵۵ سال است. این گروه:
-
بیشترین افزایش مرگومیر نسبت به جمعیت عمومی را دارند
-
کمترین دسترسی به پیوند را تجربه میکنند
-
در صورت شروع دیالیز نیز ممکن است درمان ناکافی دریافت کنند
این موضوع زنگ خطری جدی است، زیرا نشان میدهد اختلافها از سنین پایین شروع میشود و ناشی از ترکیب عوامل بیولوژیک، ساختاری و اجتماعی است.
۴. احتمال انتخاب یا تحمیلِ درمان محافظهکارانه
در گروه سالمندان، زنان بیشتر در مرحله CKD باقی میمانند و کمتر دیالیز میشوند. دلایل احتمالی:
-
سرعت پیشرفت آهستهتر بیماری
-
ترجیح فردی برای پرهیز از دیالیز
-
فقدان شبکهٔ حمایتی (زنان سالمند بیشتر تنها هستند)
-
تردید بیشتر کادر درمان در پیشنهاد دیالیز به زنان دارای بیماریهای همراه
این وضعیت نشان میدهد بخشی از اختلافها «انتخابی» است، اما بخش مهمی نیز ساختاری و تحمیلی محسوب میشود.
۵. پیام کلان مطالعه
نتایج این تحقیق نشان میدهد که:
-
نابرابری جنسیتی در درمان و پیامدهای CKD مرحله ۵ واقعی، عمیق و چندلایه است.
-
این نابرابری حتی در یک سیستم درمانی همگانی و بدون محدودیت مالی نیز وجود دارد.
-
این اختلافها نمیتوانند صرفاً با تفاوتهای جسمی یا بیماریهای همراه توضیح داده شوند.
بنابراین، لازم است سیستمهای درمانی:
-
فرایند ارجاع به دیالیز و پیوند را بر اساس جنسیت رصد و اصلاح کنند.
-
موانع ساختاری، اجتماعی و فرهنگی در مسیر درمان زنان را شناسایی و حذف کنند.
-
شاخصهای کیفیت دیالیز را برای بیماران کمجثه (اغلب زنان) بازنگری کنند.
-
از پژوهشهای ترکیبی (بالینی + اجتماعی) برای تبیین دلایل اصلی این نابرابریها استفاده کنند.
جمعبندی نهایی
در مجموع، این مطالعه نشان میدهد که:
مزیت بقای طبیعی زنان پس از ورود به CKD مرحله ۵ از بین میرود و در گروههای سنی پایین حتی معکوس میشود.
دریافت کمتر دیالیز و پیوند، و مرگ بیشتر بدون دریافت درمان، بخش قابلتوجهی از این اختلاف را توضیح میدهد.
این یافتهها ضرورت توجه فوری پژوهشگران، ارائهدهندگان خدمات درمانی، و سیاستگذاران به برابری جنسیتی در درمان CKD مرحله ۵ را نشان میدهد.
مقاله اورجینال:::::
