مروری بر کم‌خونی دیسرایتروپوئتیک مادرزادی (Congenital Dyserythropoietic Anemia – CDA):
کم‌خونی دیسرایتروپوئتیک مادرزادی (CDA)، یک اختلال ارثی در بلوغ گلبول‌های قرمز است که با اریترپوئیز بی‌اثر (ineffective erythropoiesis) و ناهنجاری‌های مورفولوژیک مشخص در سلول‌های اریتروئید مغز استخوان همراه است. این بیماری نادر به صورت اتوزومال غالب یا مغلوب به ارث می‌رسد و در حال حاضر تشخیص آن بر اساس آزمایش‌های ژنتیکی انجام می‌شود. مقاله حاضر مروری جامع بر طبقه‌بندی، تظاهرات بالینی، یافته‌های پاتولوژیک، تشخیص افتراقی، و رویکردهای درمانی در این بیماری ارائه می‌دهد.
مقدمه
کم‌خونی دیسرایتروپوئتیک مادرزادی گروهی از اختلالات نادر خونی است که با تولید ناقص گلبول قرمز، کاهش عمر گلبول‌های قرمز، و آنمی با شمارش پایین رتیکولوسیت همراه است. برخلاف بسیاری از کم‌خونی‌های دیگر، در این بیماری، ناهنجاری‌های خاصی در مغز استخوان مشاهده می‌شود که آن را از سایر اختلالات افتراق می‌دهد.
اتیولوژی و پاتوژنز
- الگوی وراثت اغلب اتوزومال مغلوب یا اتوزومال غالب است.
- نقص ژنتیکی عمدتاً در مراحل میتوز سلول‌های پیش‌ساز اریتروئید رخ می‌دهد.
- اریتروپوئیز بی‌اثر باعث افزایش غیرموثر اریتروئید در مغز استخوان می‌شود.
- در اکثر موارد، آنمی از زمان تولد وجود دارد، اما ممکن است تا بزرگسالی تظاهر بالینی نداشته باشد.
یافته‌های میکروسکوپی
خون محیطی:
- آنمی با شدت متغیر
- آنیزوپوئیکیلوسیتوز بارز
مغز استخوان:
- هیپرپلازی برجسته اریتروئید
- تغییرات مگالوبلاستیک، چندهسته‌ای شدن، جوانه‌زنی هسته، کاریورکسیس، و پل‌زدن بین هسته‌ها
- سلول‌های غیراریتروئیدی عموماً طبیعی هستند
انواع عمده CDA
- CDA نوع I
- وراثت اتوزومال مغلوب
- جهش در ژن‌های CDAN1 یا به ندرت CDIN1
- بیش از ۳۰۰ مورد گزارش شده
- CDA نوع II (HEMPAS)
- شایع‌ترین نوع
- جهش در ژن SEC23B
- بیش از ۴۵۰ مورد گزارش شده
- تست سرم اسیدی (Ham test) مثبت
- CDA نوع III
- وراثت اتوزومال غالب یا موارد پراکنده
- جهش در ژن KIF23
- بسیار نادر
- CDA نوع IV و V
- بسیار نادر
- نوع IV: جهش در KLF1 (عامل رونویسی اریتروئیدی)
- نوع V: جهش در GATA1 (X-linked)
تشخیص
- تست ژنتیک با استفاده از پنل‌های NGS یا توالی‌یابی کل ژنوم جهت شناسایی نوع CDA
- میکروسکوپ الکترونی: ناهنجاری‌های غشای هسته و ورود محتویات سیتوپلاسم به هسته
- SDS-PAGE: یافته‌های غیرطبیعی در CDA II و III
تشخیص افتراقی
- سندرم‌های مایلودیسپلاستیک (MDS) و لوسمی میلوئید حاد
- آنمی مگالوبلاستیک
- تالاسمی‌ها و هموگلوبینوپاتی‌ها
- کم‌خونی‌های همولیتیک ارثی مانند اسفروسیتوز ارثی
- مسمومیت با داروها و سموم (مثلاً آرسنیک)
- عفونت‌هایی نظیر مالاریا و لیشمانیازیس
تظاهرات بالینی
- ممکن است از بدو تولد یا در هر سنی ظاهر شود
- آنمی مزمن با شدت متوسط تا شدید
- یرقان، بزرگی طحال (به‌ویژه در CDA نوع II)
- گاهی ناهنجاری‌های اسکلتی یا چهره‌ای
- گزارش‌هایی از هیدروپس جنینی
یافته‌های آزمایشگاهی
- شمارش رتیکولوسیت پایین نسبت به شدت آنمی
- لاکتات دهیدروژناز افزایش یافته در نوع III
- بیلی‌روبین غیرمستقیم بالا در نوع I و II
- الکتروفورز غشای گلبول قرمز غیرطبیعی در برخی انواع
درمان
- اغلب بیماران نیاز به تزریق خون مداوم ندارند اما ممکن است در دوران نوزادی، بارداری یا بیماری‌های همراه نیازمند انتقال خون شوند.
- ممکن است نیاز به درمان با شلاتورهای آهن برای اضافه‌بار آهن وجود داشته باشد
- اسپلنکتومی در برخی بیماران موجب بهبود هماتوکریت می‌شود
- اینترفرون آلفا در برخی موارد نوع I مؤثر گزارش شده است
- پیوند سلول‌های بنیادی خونساز تنها روش درمانی قطعی؛ در حدود ۴۰ بیمار انجام شده است
پیش‌آگهی
- به‌طور کلی، پیش‌آگهی خوب است
- بار اضافی آهن و عوارض آن می‌تواند بر کیفیت زندگی تأثیر منفی بگذارد
نتیجه‌گیری
CDA یک اختلال نادر ولی مهم در طب خون است که به دلیل ویژگی‌های خاص مورفولوژیک و ژنتیکی خود، نیازمند توجه دقیق در تشخیص افتراقی آنمی‌های مزمن است. پیشرفت‌های ژنتیکی، تشخیص این بیماری را تسهیل کرده‌اند و امید است که با گسترش آگاهی در بین پزشکان، تشخیص و درمان مؤثرتری برای بیماران مبتلا حاصل گردد.
